Consumenten in Europa waren in het vierde kwartaal van het jaar weer wat optimistischer gestemd. In bijna alle lidstaten van de Europese Unie (EU) stegen aan het einde van het jaar de indicatoren van zowel de economische verwachtingen, de inkomensverwachtingen als de koopbereidheid. Het consumentenklimaat voor de 28 lidstaten van de EU verbeterde in het laatste kwartaal eveneens met 1,3 punten. De indicator stond aan het eind van het jaar op 5,5 punten. Dat zijn de bevindingen van het GfK-onderzoek naar het consumentenklimaat in 14 Europese landen.
Als wordt gekeken naar de economische ontwikkeling in de verschillende lidstaten van de EU en de consumentenstemming in 2014, dan is er een duidelijke tweedeling in het jaar te zien. In de eerste helft maakten de economieën van vrijwel alle Europese landen een positieve ontwikkeling door. Consumenten kregen er duidelijk steeds meer vertrouwen in dat de financiële en economische crisis de komende maanden definitief achter de rug zou zijn. Tussen april en juni bereikten de indicatoren van zowel de economische verwachtingen, de inkomensverwachtingen als de koopbereidheid bijna overal een recordhoogte. In juni stond de consumentenklimaat-index voor alle 28 lidstaten van de EU op 9,1 punten, de hoogste waarde sinds april 2008.
Maar in de zomer en de herfst nam de onzekerheid weer toe, niet alleen bij consumenten, maar ook in de economie. Daar waren veel redenen voor. Het conflict in de Oekraïne bereikte een hoogtepunt. Bepaalde uitspraken van de Russische president Vladimir Poetin leiden tot onzekerheid, met name in Oost-Europese landen. In het Midden-Oosten hielden het slepende conflict tussen Israël en de Palestijnen, en de opmars van terreurgroep IS de wereld in zijn greep. Verder richtte de ebola-epidemie de aandacht van de hele wereld op West-Afrika. Terwijl de eerste patiënten naar Europa en de VS werden gevlogen om behandeld te worden, groeide de angst van de bevolking dat het virus zich ook daar zou verspreiden. Verder verslechterden de randvoorwaarden van de economie. In veel landen groeide het bruto binnenlands product (BBP) veel langzamer dan was voorspeld. In sommige landen was zelfs sprake van een daling. Hierbij kwam nog een extreem lage inflatie. Met name Zuid-Europese landen zoals Spanje streden tegen deflatie. Ook dreigde voor de EU in haar geheel een negatieve prijsontwikkeling. Zo lag de inflatie van alle 28 lidstaten van de EU op -0,1 procent in december, en in de eurozone zelfs nog lager, namelijk op -0,2 procent. Dit werd voornamelijk veroorzaakt door het kelderen van de energieprijzen.
Deze gebeurtenissen speelden allemaal een rol in de sterk groeiende onzekerheid onder Europese consumenten. Aan het eind van de zomer en in de herfst daalden alle waarden van de indicatoren, in sommige gevallen zelfs behoorlijk drastisch. Maar in het vierde kwartaal was er in de meeste landen weer een voorzichtig optimisme te bespeuren. Hoewel veel indicatoren niet boven de nul uitkomen, is er in bijna alle landen sprake van een opgaande lijn.
Desondanks blijven er risico’s die de positieve economische ontwikkeling de komende maanden in de weg kunnen staan. Na de verkiezingen in Griekenland rijst de vraag welk economisch beleid de regering zal volgen en of zij zich zal houden aan de afspraken die met andere Europese landen en de Europese Commissie zijn gemaakt.
Deze ontwikkeling is ook af te lezen aan de GfK-consumentenklimaatindex voor de 28 lidstaten van de EU. Die steeg afgelopen juni naar 9,1 punten onder invloed van de algemene optimistische stemming in alle EU-lidstaten, de hoogste waarde sinds april 2008. In september daalde hij naar 4,2 punten. Aan het eind van het jaar had de indicator zich licht hersteld en stond hij op 5,5 punten.
Nederland: sceptisch ondanks positieve economische ontwikkeling
Zoals in veel andere Europese landen stegen de economische verwachtingen in Nederland ook tijdens de eerste maanden van het afgelopen jaar. De indicator bereikte in juni met 34,1 punten de hoogste stand. De laatste keer dat de indicator hoger stond was in januari 2007. In de loop van het jaar daalde de stemming onder de consumenten weer. De laagste waarde van het jaar, 15,7 punten, werd in november gemeten. In december stond de indicator op 18.7 punten.
De economie van Nederland is gegroeid en de werkloosheid is laag gebleven. Toch waren Nederlandse consumenten duidelijk pessimistischer in hun inkomensverwachtingen voor 2014. De indicator begon het jaar op
-15,7 punten in januari, maar steeg in mei tot -3,2 punten, het hoogste niveau sinds maart 2010. In december was hij weer gedaald naar -11,3 punten.
De ontwikkeling van de koopbereidheid in Nederland was daarentegen over de hele linie positief. Met -20.8 punten in december 2013 was de koopbereidheid nog duidelijk onder het langetermijngemiddelde van nul punten. Maar er is onmiskenbaar sprake van een opwaartse trend. In december 2014 stond de indicator op -2.6 punten. Een hogere waarde van de koopbereidheid werd voor het laatst in april 2008 gemeten. Als deze ontwikkeling aanhoudt, zal de Nederlandse economie dit jaar waarschijnlijk profiteren van de hogere bestedingen van de consumenten aan grotere artikelen.
